Quốc hội điểm mặt các loại Quỹ 'đè' người dân, doanh nghiệp

Đoàn giám sát Ủy ban thường vụ Quốc hội chỉ ra một loạt tồn tại hạn chế ở các Quỹ tài chính ngoài ngân sách.

Đoàn giám sát Ủy ban thường vụ Quốc hội vừa có báo cáo Kết quả giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý, sử dụng các Quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách nhà nước giai đoạn 2013-2018.

Quỹ Hỗ trợ việc làm ngoài nước: Thu trăm tỷ, chi nhiệm vụ chính 225 triệu

Đoàn giám sát Ủy ban thường vụ Quốc hội cho hay, Quỹ có nguồn thu chủ yếu từ đóng góp của các doanh nghiệp và người lao động.

Quỹ có chức năng phát triển, mở rộng thì trường lao động ngoài nước và nâng cao chất lượng nguồn lao động, hỗ trợ giải quyết rủi ro cho người lao động và doanh nghiệp, song các hoạt động này hầu như không có hiệu quả.

Trong giai đoạn 2013-2018, số dư Quỹ từ đầu kỳ là 109 tỷ đồng và thu trong kỳ là 151 tỷ đồng. Thế nhưng, tổng chi trong cả giai đoạn là rất thấp, chỉ khoảng 62 tỷ đồng.

Quốc hội điểm mặt các loại Quỹ “đè” người dân, doanh nghiệp

Đáng nói, hoạt động mở rộng và phát triển thị trường chủ yếu là tổ chức hội thảo và chi phí đoàn ra chỉ với tổng số tiền là 225 triệu đồng; chi hoạt động đào tạo gần 4 tỷ đồng; chi hỗ trợ rủi ro hơn 32,5 tỷ đồng.

Trong khi đó chi công tác tuyên truyền qua cơ quan báo chí là 13,1 tỷ đồng và chi cho công tác quản lý là 13 tỷ đồng (chiếm khoảng 22% tổng chi).

Quỹ Phòng chống chống thiên tai: Bất cập thu chi

Qua giám sát cho thấy, Quỹ này có nguồn thu từ tiền đóng góp bắt buộc hàng năm của các tổ chức kinh tế hạch toán độc lập, doanh nghiệp (tính theo tỷ lệ tài sản) và cá nhân (1 ngày công đối với người lao động và 15.000 đồng đối với đối tượng khác) nhằm chi hỗ trợ các hoạt động phòng, chống thiên tai quy định tại Luật Phòng, chống thiên tai. Tuy nhiên, các quy định về nội dung chi của Quỹ trùng với nội dung chi từ dự phòng ngân sách nhà nước.

Bên cạnh đó, việc quy định đóng góp bắt buộc của Quỹ chưa được sự đồng tình từ các doanh nghiệp (nhất là doanh nghiệp nước ngoài) và nhân dân ở rất nhiều địa phương. Có địa phương đã tạm dừng khoản thu này, khiến tỷ lệ thu thực tế của các địa phương khá thấp so với kế hoạch.

Bên cạnh đó, với tỷ lệ và mức thu cố định, dẫn đến tình trạng các địa phương có quy mô dân số lớn số thu rất lớn, trong khi các địa phương có điều kiện kinh tế khó khăn, thường xuyên gặp thiên tai thì số thu hàng năm rất thấp. Trong khi quy định về mức chi đối với Quỹ thấp (dưới 1 tỷ đồng), dẫn đến rất nhiều địa phương có số dư Quỹ khá lớn.

Do đó, Đoàn giám sát Ủy ban thường vụ Quốc hội kiến nghị Chính phủ cần rà soát, tổng kết đánh giá hiệu quả hoạt động của Quỹ và điều chỉnh cơ chế thu, chi bảo đảm phù hợp với thực tiễn, tránh chồng chéo với nhiệm vụ chi từ nguồn dự phòng ngân sách hằng năm của ngân sách trung ương và ngân sách địa phương.

Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá: Chưa hiệu quả, gây lãng phí

Qua giám sát cho thấy, nguồn thu của Quỹ chủ yếu từ đóng góp bắt buộc theo tỷ lệ phần trăm (%) trên giá tính thuế tiêu thụ đặc biệt từ các cơ sở sản xuất, kinh doanh thuốc lá. Đây là một khoản thu có tính chất trùng với thuế tiêu thụ đặc biệt đánh trên doanh thu hàng hóa, dịch vụ.

Trong khi, hầu hết các nhiệm vụ chi của Quỹ trùng lặp với nhiệm vụ chi của NSNN, có 8 trong số 9 nhiệm vụ chi của Quỹ có thể giao cho các đơn vị thuộc Bộ Y tế thực hiện, như công tác truyền thông, xây dựng mô hình điểm, tổ chức cai nghiện, nghiên cứu tác hại thuốc lá,...

Mặt khác, qua giám sát, hoạt động của Quỹ chưa đánh giá được hiệu quả, dư nguồn lớn gây lãng phí nguồn lực xã hội, chưa thu hút được sự đóng góp của các tổ chức quốc tế như mục tiêu đề ra.

Vì vậy, Chính phủ cần rà soát, tổng kết đánh giá hiệu quả và sự cần thiết phải tồn tại Quỹ.

Quỹ bình ổn xăng dầu không còn phù hợp

Quỹ bình ổn giá xăng dầu: Không còn phù hợp

Đối với Quỹ bình ổn giá xăng, số tiền trích Quỹ được để lại tại các doanh nghiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu (mức trích hiện nay là 300 đồng/lít), thực chất là một khoản thu trước của người dân và doanh nghiệp.

Thực tế hiện nay cho thấy, cơ sở để bình ổn giá đã không còn phù hợp (giá cơ sở dựa trên giá CIF, trong khi sản xuất trong nước đã đáp ứng đến 90% nhu cầu, bên cạnh việc đặt ra lãi định mức và chi phí kinh doanh định mức là phi thị trường). Trong khi các đầu mối nhập khẩu xăng, dầu đã thực hiện nghiệp vụ hedging (tức là cố định giá trước để hạn chế tác động giá xăng dầu tăng, giảm).

Việc thu trước của người tiêu dùng 300 đồng/lít để tạo Quỹ là nguyên nhân gây ra lạm phát thực tế và định kỳ điều chỉnh giá là nguyên nhân gây ra lạm phát kỳ vọng. Việc sử dụng Quỹ Bình ổn giá xăng dầu hiện chưa đảm bảo tính minh bạch, công khai, dẫn đến sự phản ứng của người dân. Mặt khác, theo Luật Giá, có 11 mặt hàng thuộc danh mục bình ổn giá, trong khi chỉ có mặt hàng xăng dầu có Quỹ bình ổn giá là chưa phù hợp.

Do đó, Chính phủ cần rà soát, tổng kết đánh giá hiệu quả hoạt động của Quỹ và tiến hành sửa đổi các văn bản pháp luật có liên quan đến phương pháp tính giá cơ sở và cơ chế quản lý, sử dụng Quỹ hiệu quả, phù hợp với thực tiễn, đảm bảo công khai, minh bạch.

Quỹ dịch vụ viễn thông công ích: Nguồn thu quá lớn

Qua giám sát cho thấy, nguồn thu của Quỹ chủ yếu từ doanh thu dịch vụ viễn thông, hạ tầng mạng, các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ điện thoại quốc tế (với mức thu 1,5% doanh thu các dịch vụ viễn thông, từ tháng 7/2018 chỉ còn thu 0,7%). Đây là một khoản thu có tính chất là thuế bổ sung trên doanh thu đối với các doanh nghiệp viễn thông.

Ngoài ra, trong giai đoạn giám sát, tổng nguồn thu đã thu của các doanh nghiệp viễn thông là 6.776 tỷ đồng; kinh phí đã sử dụng cho việc thực hiện chức năng nhiệm vụ là 389 tỷ đồng, chỉ đạt 5,82% kinh phí đã thực thu, trong khi kinh phí chi cho đảm bảo bộ máy Quỹ là 131 tỷ đồng (tương đương 33,67% kinh phí đã giải ngân cho mục đích viễn thông công ích, 18,26% giá trị sản lượng thực hiện), tổng số CBCNV xấp xỉ 90 người.

Do dư nguồn quá lớn, Bộ Tài chính tham mưu cho Thủ tướng Chính phủ yêu cầu Quỹ hoàn trả lại vốn điều lệ 500 tỷ đồng và thu về NSNN 2.000 tỷ đồng năm 2013 và 1.327 tỷ đồng năm 2018 từ nguồn đóng góp của các doanh nghiệp viễn thông theo Chương trình 1168.

Việc đề ra cơ chế thu dẫn đến tồn Quỹ lớn, trong khi ngân sách nhà nước còn thiếu hụt và phải điều tiết nguồn thu của Quỹ về ngân sách là chưa phù hợp.

Do đó, Chính phủ cần rà soát, tổng kết đánh giá hiệu quả hoạt động của Quỹ; tiếp tục nghiên cứu để giảm mức thu trên doanh thu từ các dịch vụ viễn thông.

Lương Bằng