Tranh cãi về ‘chuyển giá’

Việc hiểu khái niệm “chuyển giá” cũng như bản chất của các giao dịch liên kết và hoạt động chuyển giá trong DN là rất quan trọng để phân định đây là một hoạt động tài chính thông thường hay là hành vi lạm dụng chuyển giá nhằm trốn thuế.

Tranh cãi về “chuyển giá”

Chuyển giá là việc thực hiện chính sách giá đối với hàng hóa, dịch vụ và tài sản được chuyển dịch giữa các thành viên trong tập đoàn hay nhóm liên kết không theo giá thị trường nhằm tối thiểu hóa số thuế của các tập đoàn hay của nhóm liên kết.

Ông Wayne Barford, Cố vấn cấp cao của Trung tâm Thuế và Đầu tư quốc tế cho rằng, chuyển giálà các quy tắc và phương pháp định giá cho các giao dịch nội bộ và giữa các doanh nghiệp (DN) thuộc cùng một hệ thống sở hữu hoặc kiểm soát. Do những giao dịch liên kết xuyên biên giới có thể làm thay đổi thu nhập chịu thuế, các cơ quan thuế ở nhiều quốc gia có thể áp dụng những phương pháp xác định giá khác với những phương pháp thông thường dựa trên giá thị trường giữa những DN độc lập.

Ông Wayne cho biết,“chuyển giá về bản chất không phải là một hoạt động bất hợp pháp. Chỉ có gian lận về giá hay lạm dụng chuyển giá nhằm mục đích trốn thuế mới là bất hợp pháp”.

Gần đây, nhiều cơ quan quản lý và người tiêu dùng đặt vấn đề “nghi vấn chuyển giá” cho một số DN lỗ kéo dài nhiều năm mà vẫn mở rộng đầu tư.

Tuy nhiên, trong một cuộc trao đổi với báo chí gần đây, chuyên gia kinh tế, TS. Vũ Đình Ánh bày tỏ: “Nếu chỉ căn cứ vào việc một DNnào đó liên tục báo lỗ, nhưng vẫn mở rộng sản xuất và đầu tư, thì chưa đầy đủ, chưa đúng bản chất và thiếu tính thuyết phục, do có vô vàn lý do để xảy ra tình trạng đó... cốt lõi để phát hiện chuyển giá chính là nắm được giá thị trường để làm căn cứ phát hiện và xử lý những giao dịch dựa trên quan hệ liên kết với giá phi thị trường”.

Thực tế, có nhiều tập đoàn lớn đa quốc gia vì lý do giữ thị trường và thị phần, sẵn sàng kinh doanh lỗ trong nhiều năm và tiếp tục đầu tư để hy vọng có thể thay đổi tình hình trong tương lai. Đối với những tập đoàn này, việc giữ lại một thị trườngvà thương hiệu trên thị trường đó có giá trị lớn hơn nhiều so với số lỗ mà họ phải chịu. Có nhiều tập đoàn đa quốc gia có thương hiệu mạnh chịu lỗ đến 10-20 năm để duy trì thương hiệu của họ trên thị trường.

Theo số liệu công bố mới đây, Việt Nam có khoảng 50% doanh nghiệp FDI kê khai lỗ, trong đó, nhiều doanh nghiệp thua lỗ liên tục trong nhiều năm liên tiếp.Nhưng nếu chỉ nhìn vào con số nói trên thì không thể khẳng định tất cả những DN này đang chuyển giá bất hợp pháp.

Việc hiểu rõ về khái niệm “chuyển giá”, cũng như xác định rõ bản chất của các giao dịch liên kết và hoạt động chuyển giá trong DN là vô cùng quan trọng để phân định đây là một hoạt động tài chính thông thường hay là một hành vi lạm dụng chuyển giá nhằm mục đích trốn thuế. Đảm bảo phát hiện đúng, xử ly sai phạm 1 cách minh bạch, rõ ràng, đảm bảo quyền lợi chính đáng của cả nhà nước và doanh nghiệp.

Một chuyên gia kiểm toán quốc tế cũng đưa ra hai mặt khác nhau của vấn đề chuyển giá, đó là “lạm dụng chuyển giá nhằm chuyển lợi nhuận” và “hoạt động chuyển giá tuân thủ các quy định pháp luật của Việt Nam và thông lệ quốc tế”.

Hoàn thiện hệ thống pháp luật, xử lý bản chất

Đi sâu vào vấn đề này, trong cuộc trao đổi của mình, TS. Vũ Đình Ánh cho rằng, muốn xác định được lợi nhuận thực, phải xác định được giá trị đầu tư thực, xác định được doanh thu thực và chi phí thực. Trong khi chúng ta còn quá nhiều lỗ hổng trong quản lý doanh thu, chi phí thực của DN thì hô hào xác định lợi nhuận thực, hay lợi nhuận hoạt động của DN để chống chuyển giá là không thực tế, thiếu khả thi và thiếu hiệu quả.

Vì thế, vị chuyên gia này đề xuất cần kiện toàn hệ thống pháp luật chống chuyển giá của Việt Nam bằng cách ban hành Luật Chống chuyển giá, để tất cả các nội dung chống chuyển giá, từ phòng ngừa, ngăn chặn, đến phát hiện, xử lý hành vi chuyển giá đều được quy định trong luật này.

Ông Adam Sitkoff, Giám đốc điều hành Amcham Hà Nội cũng cho rằng, không nên vội qui kết rằng DN chuyển giá, trốn thuế chỉ vì họ kinh doanh không có lãi trong nhiều năm.

Theo ông,trong bối cảnh Việt Nam đang hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu, các giao dịch liên kết và xuyên quốc gia sẽ ngày càng nhiều hơn. Vì thế, cần thiết phải có những phương pháp xác định các mức giá phù hợp đối với các giao dịch này, bao gồm cả các giao dịch hữu hình, vô hình, dịch vụ, tài chính hay phân bổ chi phí/cổ phần.

Thỏa thuận trước về phương pháp xác định giá tính thuế (APA) một biện pháp hiệu quả trong việc quản lý những rủi ro về giá, cũng đã được nghiên cứu để áp dụng trong quản lý thuế ở Việt Nam, nhưng đến nay vẫn chưa thực sự được triển khai.

Theo ông Mark Gillin, Trưởng Nhóm công tác Thuế và Hải quan, VBF, mô hình phổ biến nhất để thực hiện điều này là của Tổ chức Hợp tác kinh tế và phát triển (OECD) với nguyên tắc cơ bản là khái niệm “giá thị trường”. OECD đã giải quyết vấn đề không rõ ràng này bằng cách cung cấp các hướng dẫn liên quan đến thỏa thuận trước về giá. Theo đó, các doanh nghiệp có thể cung cấp cơ sở cho việc định giá của bên liên quan cho cơ quan thuế phê duyệt trước khi thực hiện giao dịch.

Các thỏa thuận này giúp đảm bảo chắc chắn cho DN, đồng thời mang lại hiệu quả cao cho Chính phủ. Việt Nam đã áp dụng nguyên tắc của OECD tại một số văn bản pháp lý về quản lý thuế nhưng chưa ký kết được thỏa thuận nào.

“Việc không có các thỏa thuận như vậy ngày càng gây nhiều khó khăn cho doanh nghiệp và hệ thống kiểm toán nói chung”, ông Mark Gillin nhấn mạnh. 

Mai Nam